Czy muszę się stawić?

Tak. Na podstawie art. 177 § 1 Kodeksu postępowania karnego ciąży na Tobie ustawowy obowiązek stawienia i złożenia zeznań jeśli zostaniesz do tego wezwany. Za niestawienie się we wskazanym miejscu i wskazanym czasie możesz zostać ukarany grzywną o wysokości do 3000 złotych, ponadto możliwe jest zasądzenie Twojego zatrzymania i przymusowego doprowadzenia (art. 285 Kodeksu postępowania karnego.). Oczywiście przysługuje Ci prawo do zwrotu kosztów stawiennictwa. Aby otrzymać zwrot musisz jednak złożyć odpowiedni wniosek - ustnie do protokołu lub na piśmie, w terminie 3 dni od dnia zakończenia czynności z Twoim udziałem. Twój pracodawca ma prawny obowiązek zwolnić Cię z pracy na czas stawiennictwa określonego w wezwaniu.

W wyjątkowych sytuacjach (takich jak choroba, kalectwo czy inna niedająca się pokonać przeszkoda) możliwe jest dokonanie przesłuchania także na odległość np. w drodze wideokonferencji lub w miejscu Twojego pobytu.

Niestawiennictwo świadka w prokuraturze lub sądzie, jeśli nastąpiło z uzasadnionych przyczyn (obłożna choroba, pogrzeb bliskiej osoby, wezwanie doręczone po terminie rozprawy itd.), można pisemnie usprawiedliwić przed datą określoną w wezwaniu lub do tygodnia od doręczenia postanowienia wymierzającego karę pieniężną. W piśmie powinieneś przedstawić dowody na wystąpienie usprawiedliwiających Cię okoliczności. Jeśli przyczyną niestawiennictwa jest choroba wymagane jest odpowiednie orzeczenie lekarskie. Pismo należy zostawić w biurze podawczym lub wysłać pocztą. Pamiętaj, że sądy interpretują „usprawiedliwioną nieobecność” dość wąsko – argumenty takie jak nawał pracy czy choroba dziecka nie wystarczą aby uniknąć przesłuchania.

Czy muszę zeznawać?

Jeśli oskarżony lub podejrzany jest dla ciebie osobą najbliższą masz prawo odmówić zeznań na jego temat. Wiąże się to z całkowitą odmową zeznań – nie jest dopuszczalne zeznawanie w sposób selektywny lub wyłącznie na korzyść oskarżonego/podejrzanego.

Zgodnie z art. 115 §11 Kodeksu karnego osobą najbliższą jest:

• małżonek,
• wstępny,
• zstępny,
• rodzeństwo,
• powinowaty w tej samej linii lub stopniu,
• osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek,
• osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (także jeśli ma ono homoseksualny charakter).

Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Przysługuje ono również świadkowi, który (w innej toczącej się sprawie) jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. Uprzedzenie świadka o prawie odmowy zeznań powinno nastąpić przed pierwszym przesłuchaniem. Osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym. Zeznania złożone wcześniej nie będą mogły wówczas służyć za dowód ani być odtworzone. Należy pamiętać, że prawo do odmowy zeznań nie zwalnia od stawiennictwa na wezwanie.

Świadek ma także prawo odmówić udzielenia odpowiedzi na pytanie, jeżeli odpowiedź mogłaby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Prawo to przysługuje każdemu świadkowi - w przeciwieństwie do odmowy zeznań nie dotyczy wyłącznie sfery ochrony oskarżonego/podejrzanego.

Na podstawie art. 183 §2 Kodeksu postępowania karnego świadek ma prawo żądać, aby jego przesłuchanie odbyło się na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeśli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą. Pojęcie „hańba” można rozumieć jako „ujawnienie okoliczności odnoszących się do sfery życia intymnego, mogących wywołać wstyd, utratę dobrego imienia lub poniżyć daną osobę.”[1]

W przypadku gdy przesłuchanie ma dotyczyć znanych Ci informacji tajnych, ściśle tajnych, zastrzeżonych, poufnych czy objętych tajemnicą zawodową, aby móc ich udzielić musisz najpierw zostać zwolniony od obowiązku zachowania tajemnicy. W przypadku informacji tajnych i ściśle tajnych zwolnienie musi pochodzić od uprawnionego przełożonego; dla informacji zastrzeżonych, poufnych i objętych tajemnicą zawodową od obowiązku zachowania tajemnicy mogą Cię zwolnić sąd i prokurator.

Informacje objęte tajemnicą adwokacką, radcowską, notarialną, doradcy podatkowego, lekarską, dziennikarską, statystyczną lub tajemnicą Prokuratorii Generalnej, mogą zostać ujawnione podczas przesłuchania wyłącznie, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu.

Jeśli zostałeś zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy Twoje przesłuchanie odbędzie na rozprawie z wyłączeniem jawności, chyba, że chodzi o tajemnicę lekarską, a pacjent lub inny uprawniony podmiot wyrazi zgodę na ujawnienie informacji.

Zgodnie z treścią art. 180 §3 Kodeksu postępowania karnego zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych.

Przesłuchiwani w zakresie informacji objętych obowiązującą ich tajemnicą nie mogą być nigdy:

• obrońca/adwokat/radca prawny udzielający porady prawnej zatrzymanemu
  − co do faktów, o których dowiedzieli się, udzielając porady prawnej,
• duchowny − co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi,
• mediator – co do faktów, o których dowiedział się od oskarżonego lub pokrzywdzonego, prowadząc postępowanie mediacyjne, z wyłączeniem informacji o przestępstwach, wobec których istnieje obowiązek denuncjacji.

Pamiętaj! Składanie fałszywych zeznań lub zatajanie prawdy podczas udzielania zeznań podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Co powinieneś zrobić jeśli obawiasz się uznania za osobę podejrzaną?

Na wstępie warto przybliżyć różnicę między podejrzanym a osobą podejrzaną.

Zgodnie z art. 71 k.p.k. za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Natomiast osoba podejrzana czyli tzw. faktycznie podejrzany, to osoba, w stosunku do której podjęto w postępowaniu przygotowawczym określone czynności procesowe (np. zatrzymanie, przeszukanie, przesłuchanie w trybie z art. 308 Kodeksu postępowania karnego itp.), ale nie zostały jej przedstawione zarzuty.

Jeśli obawiasz się, że Twój status w śledztwie/dochodzeniu może w przyszłości ulec zmianie na „osobę podejrzaną” lub zwyczajnie chciałbyś zabezpieczyć swoje interesy w danej sprawie masz prawo poddać się przesłuchaniu w obecności swojego pełnomocnika (którym może być adwokat lub radca prawny). Wyspecjalizowany pełnomocnik najlepiej zabezpieczy Twoje prawa, zadba, aby podczas przesłuchania nie wywierano na Tobie presji oraz będzie w stanie na bieżąco wychwycić wszelkie nieprawidłowości w postępowaniu i ochronić Cię przed ich konsekwencjami.

Nawet jeśli zdecydujesz się poddać przesłuchaniu bez pełnomocnika do dyspozycji masz jeszcze jeden przepis, o którym nie wspominają udzielane świadkom pouczenia, a który może okazać się pomocny w zabezpieczeniu Twojej sytuacji. Powołując się na art. 148 § 2 Kodeksu postepowania karnego masz prawo żądać zamieszczenia w protokole z pełną dokładnością wszystkiego, co dotyczy Twoich praw lub interesów. Pozwoli to zminimalizować szanse na przeinaczenie Twoich słów lub przypisanie im niewłaściwego kontekstu w późniejszych etapach postepowania.

Pouczenia

Art. 190. Kodeksu postępowania karnego

• 1. Przed rozpoczęciem przesłuchania należy uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy.
• 2. W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został uprzedzony o tej odpowiedzialności.

POUCZENIE O UPRAWNIENIACH I OBOWIĄZKACH ŚWIADKA W POSTĘPOWANIU KARNYM

W postępowaniu karnym świadek posiada wymienione poniżej uprawnienia i obowiązki:

1. Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania (art. 177 § 1)1). Usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby jest możliwe wyłącznie po przedstawieniu zaświadczenia wystawionego przez lekarza sądowego. Inne zwolnienie jest niewystarczające (art. 117 § 2a). Świadkowi przysługuje zwrot kosztów stawiennictwa na wezwanie (art. 618a–618e). Nieusprawiedliwione niestawiennictwo może spowodować nałożenie kary pieniężnej, zatrzymanie lub areszt (art. 285–287).
2. W wyjątkowych sytuacjach przesłuchanie świadka może nastąpić przy zastosowaniu wideokonferencji (art. 177 § 1a, art. 390 § 3).
3. Jeżeli świadek nie może się stawić na wezwanie z ważnego powodu (np. choroby), można go przesłuchać w miejscu jego pobytu (art. 177 § 1a i § 2).
4. Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego lub umysłowego świadka, przesłuchanie może odbyć się z udziałem biegłego lekarza lub psychologa (art. 192 § 2). Za zgodą świadka można go poddać badaniom lub oględzinom (art. 192 § 4), a bez jego zgody pobrać odciski palców, wymaz ze śluzówki policzków, włosy, ślinę, próby pisma, zapach, wykonać fotografię lub nagrać głos (art. 192a § 1).
5. Przesłuchanie świadka w zakresie informacji tajnych lub ściśle tajnych może być przeprowadzone tylko po zwolnieniu go przez uprawnionego przełożonego od obowiązku zachowania tajemnicy (art. 179 § 1). Świadek może odmówić zeznań w zakresie informacji zastrzeżonych lub poufnych albo tajemnicy zawodowej, chyba że sąd lub prokurator zwolni go od obowiązku zachowania tajemnicy (art. 180 § 1). Przesłuchanie w zakresie tajemnicy notarialnej, adwokackiej, tajemnicy radcy prawnego, doradcy podatkowego, tajemnicy lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej może nastąpić tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu (art. 180 § 2). Zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może obejmować identyfikacji autora materiału prasowego, listu do redakcji lub osób, które zastrzegły swoje dane, chyba że chodzi o przestępstwa, wobec których istnieje obowiązek denuncjacji (art. 180 § 3 i § 4). W tych wypadkach sąd przesłuchuje świadka na niejawnej rozprawie (art. 181§ 1).
6. Osoba najbliższa dla oskarżonego (np. małżonek, rodzic, dziecko, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu) może odmówić zeznań. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem (art. 182 § 1 i § 3). Świadek może skorzystać z prawa odmowy złożenia zeznań do chwili rozpoczęcia pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; poprzednio złożone zeznanie nie może wówczas służyć za dowód (art. 186 § 1).
7. Świadek może odmówić odpowiedzi na pytanie, jeżeli mogłoby to narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność karną (art. 183 § 1). Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania świadka pozostającego z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym (art. 185). Świadek może żądać, aby rozprawa była niejawna, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić świadka lub osobę dla niego najbliższą na hańbę (art. 183 § 2).
8. Świadek, który nie ukończył 15 lat i zeznaje w sprawie o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby, przestępstwo na tle seksualnym lub przeciwko rodzinie, lub jest pokrzywdzonym przestępstwem przeciwko wolności, jest przesłuchiwany tylko raz przez sąd, w odpowiednio przystosowanym, przyjaznym pokoju. Przesłuchanie jest nagrywane. Może być on również przesłuchany przy zastosowaniu wideokonferencji. Tylko wyjątkowo można go przesłuchać ponownie (art. 185a, art. 185b i art. 185d).
9. Świadek pokrzywdzony przestępstwem zgwałcenia albo wykorzystania seksualnego jest przesłuchiwany przez sąd, a w zawiadomieniu o przestępstwie Policji i prokuratorowi wskazuje tylko najważniejsze fakty i dowody. Takie przesłuchanie jest nagrywane. W wypadku ponownego przesłuchania, na wniosek świadka może ono być przeprowadzone przy zastosowaniu wideokonferencji (art. 185c § 2 i § 3).
10. Adres miejsca zamieszkania i pracy świadka nie jest ujawniany w aktach sprawy. Można go ujawnić tylko wyjątkowo (art. 148 § 2a–2c). W razie niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub jego najbliższych, można zachować w tajemnicy także tożsamość świadka (świadek anonimowy, art. 184).
11. W razie zagrożenia dla życia lub zdrowia świadka lub jego najbliższych, mogą oni otrzymać ochronę Policji na

czas czynności procesowej, a jeżeli stopień zagrożenia jest wysoki, mogą oni otrzymać ochronę osobistą lub pomoc

w zakresie zmiany miejsca pobytu. Wniosek o udzielenie ochrony kieruje się do komendanta wojewódzkiego Policji za

pośrednictwem organu prowadzącego postępowanie albo sądu (art. 1–17 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. o ochronie

i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka, Dz. U. z 2015 r. poz. 21).

12. Świadek i jego najbliżsi mogą otrzymać pomoc prawną i psychologiczną w Sieci Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem (art. 43 § 8 pkt 2a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, Dz. U. Nr 90,

poz. 557, z późn. zm.).

Potwierdzam otrzymanie pouczenia

..........................................................

(data, podpis)

Treść pouczenia w językach obcych:

https://pk.gov.pl/dzialalnosc/wspolpraca-miedzynarodowa/tlumaczenia-wzorow-pouczen/tlumaczenia-wzorow-pouczen/

[1] Kodeks postępowania karnego. Komentarz. J. Skorupka (red.), 2020.