Spisanie testamentu to niezwykle istotny krok, decydujący o przyszłości naszych bliskich i naszego majątku. Sporządzenie aktu ostatniej woli warto poprzedzić rzetelnymi przygotowaniami, w szczególności dokładnym zapoznaniem się z dostępnymi nam rodzajami testamentów oraz zapisów testamentowych.
Spisanie testamentu to niezwykle istotny krok, decydujący o przyszłości naszych bliskich i naszego majątku. Sporządzenie aktu ostatniej woli warto poprzedzić rzetelnymi przygotowaniami, w szczególności dokładnym zapoznaniem się z dostępnymi nam rodzajami testamentów oraz zapisów testamentowych.
Najpowszechniejszą wśród Polaków, a zarazem najprostszą formą testamentu jest testament własnoręczny (zwany również holograficznym). Niewątpliwą zaletą jest możliwość jego szybkiego spisania lub zmiany oraz minimalna ilość związanych z tym formalności i kosztów. Jednak własnoręcznie przygotowany testament ma również swoje wady. Przede wszystkim sporządzając testament bez pomocy profesjonalisty łatwo jest popełnić błąd lub dokonać zapisu niedozwolonego w polskim prawie. Przygotowanie testamentu przy wsparciu notariusza zwiększa szanse na realizację woli testatora zgodnie z jego oczekiwaniami.
Testament własnoręczny może również stosunkowo łatwo zostać podważony przez niezadowolonych spadkobierców testatora.Mogą oni powołać się istnienie wady oświadczenia woli twierdząc, że podczas spisywania dokumentu testator nie był świadom swoich działań (np. na skutek naruszenia czynności umysłowych przez chorobę lub silne leki) albo znajdował się pod wpływem sugestii lub nacisków innej osoby. Spadkobiercy mogą również twierdzić, że znajdujące się na testamencie pismo nie należy do testatora. Podważenie własnoręcznie spisanego testamentu może doprowadzić do sądowego orzeczenia jego nieważności.
Tego rodzaju działania mają niewielką szansę odnieść sukces w stosunku do coraz popularniejszych testamentów notarialnych. Notariusz ma obowiązek zweryfikować tożsamość testatora, a także jego zdolność testowania, tj. zdolność do świadomego podejmowania decyzji związanych ze sporządzaniem testamentu. Dba również o to aby w testamencie nie pojawiły się niezgodne z prawem postanowienia, które zostałyby uznane za nieważne. Tym samym testament jest o wiele trudniejszy do obalenia. Ma również moc dowodową równą mocy dokumentu urzędowego. Nie ma też szans na jego zgubienie lub zniszczenie – notariusz zajmie się przechowywaniem aktu.
NALEŻY PAMIĘTAĆ, ŻE ZAPISY WINDYKACYJNE MOGĄ ZOSTAĆ UMIESZCZONE WYŁĄCZNIE W TESTAMENCIE NOTARIALNYM.
Jak wiadomo w testamencie można pewne rzeczy „zapisać” wybranym bliskim. Przeciętna osoba nie zdaje sobie jednak sprawy z istnienia różnych rodzajów zapisów testamentowych oraz ich ograniczeń, co niestety bardzo często skutkuje nieważnością niektórych postanowień lub problemami z wyegzekwowaniem ich.
Testator może swobodnie przekazać wybranej osobie konkretne składniki ze swojego majątku jedynie w drodze zapisu windykacyjnego. Zapis windykacyjny nie wymaga żadnych działań ze strony spadkobierców. Do uwzględnienia zapisów tego rodzaju niezbędne jest jednak sporządzenie testamentu notarialnego.
Z drugiej strony nie wszystko może być przedmiotem zapisu windykacyjnego. Może on obejmować wyłącznie:
Zapis windykacyjny nie może mieć zastrzeżonego terminu ani warunku. Tego rodzaju zastrzeżenia mogą prowadzić do jego nieważności.
Tzw.zapis zwykły nie może być niemajątkowy. Skutkuje on zobowiązaniem spadkobiercy do wykonania określonych w testamencie świadczeń majątkowych na rzecz zapisobiercy. Oznacza to, że świadczenie zapisane wybranej osobie w formie zapisu zwykłego nie trafiają do niej automatycznie w momencie śmierci testatora, ale muszą zostać wyegzekwowane od spadkobiercy, w stosunku do którego zapisobierca zyskuje roszczenie.W przeciwieństwie do zapisu windykacyjnego oraz powołania spadkobiercy zapis zwykły może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.
Do jego poprawnego sporządzenia wymagane jest przede wszystkim aby dokument był w całości spisany ręcznie. Niedopuszczalne jest zatem użycie komputera, maszyny do pisania czy innego urządzenia zastępującego pismo odręczne. Testator może spisać testament na dowolnym podłożu przy użyciu dowolnych przyborów do pisania. Zakończenie sporządzania testamentu dokumentuje się złożeniem podpisu, składającego się co najmniej z pełnego nazwiska testatora (nie wystarczą więc np. same inicjały). Ostatnim istotnym elementem testamentu własnoręcznego jest data jego sporządzenia.
Wielu testatorów decyduje się na opatrzenie swojego testamentu pewnymi warunkami. Jest to poważny błąd.Zgodnie z art. 962 k.c.:
„Zastrzeżenie warunku lub terminu, uczynione przy powołaniu spadkobiercy testamentowego, uważane jest za nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne. Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku.”
Oznacza to, że postanowienia takie jak „X odziedziczy spadek dopiero gdy osiągnie wiek 20 lat” lub „Y odziedziczy spadek tylko jeśli najpierw wstąpi w związek małżeński” będą nieważne, a w skrajnych przypadkach mogą prowadzić do unieważnienia powołania danego spadkobiercy.
Testament notarialny sporządzany jest w kancelarii notarialnej, przy pomocy specjalisty. Oryginał testamentu przechowywany będzie przez notariusza, testator może jednak za niewielką opłata otrzymać dowolną liczbę wypisów.
Maksymalna stawka wynosi za sporządzenie aktu notarialnego dokumentującego:
Aby obniżyć ryzyko ujawnienia testamentu z opóźnieniem lub jego zgubienia utworzony został Notarialny Rejestr Testamentów. Jest on oficjalnym rejestrem państwowym, do którego dostęp mają wyłącznie notariusze. Po śmierci testatora, dowolna osoba dysponująca jego aktem zgonu, będzie mogła w dowolnej kancelarii notarialnej uzyskać informację o pozostawionym przez niego testamencie.
Rejestracja testamentu notarialnego jest bezpłatna, co więcej wiele testamentów notarialnych automatycznie zawiera w swej treści wniosek o rejestracje w NOTR. Opracowując testament notarialny warto upewnić się, że notariusz uwzględni wniosek o jego rejestrację. Złożenie wniosku o rejestrację możliwe jest również w przypadku testamentu własnoręcznego, łączy się jednak z kosztem 50 zł za przyjęcie testamentu do depozytu oraz 20 zł za każdy miesiąc przechowywania.
Utrata bliskiej osoby wiąże się koniecznością podjęcia wielu trudnych decyzji - w tym dokonania ustaleń dotyczących dziedziczenia. Z chwilą śmierci spadkodawcy dochodzi do otwarcia spadku, a osoby powołane do dziedziczenia w testamencie, jak również osoby dziedziczące na podstawie ustawy stają się spadkobiercami. Od tego momentu mają sześć miesięcy, aby zdecydować się na odrzucenie lub przyjęcie spadku.
Decyzja o odrzuceniu lub przyjęciu spadku zazwyczaj uzależniona jest od stopnia jego zadłużenia.Spadek składający się w przeważającej części z długów najbardziej opłaca się odrzucić.W zależności od tego, czy spadek dziedziczony jest na podstawie testamentu czy dziedziczenia ustawowego, odrzucenie spadku będzie mieć różne konsekwencje.
W przypadku dziedziczenia następującego na podstawie pozostawionego przez spadkodawcę testamentu odrzucenie spadku sprawi, że w miejsce odrzucającego spadkobiercy wchodzą:
Jeśli spadek odrzuci osoba powołana do niego z mocy ustawy traktowana jest tak jakby nie dożyła otwarcia masy spadkowej. Udział tej osoby przypada w pierwszej kolejności jej zstępnym (tj. jej potomkom, np. dzieciom i wnukom, jeśli miała ich w momencie otwarcia spadku), a następnie pozostałym spadkobiercom ustawowym (przy braku zstępnych). Jeżeli jednak nie pozostał nikt z rodziny spadkodawcy, spadek przechodzi na gminę, w której ostatnio mieszkał.
Przyjęcie spadku możliwe jest w dwóch różnych formach: wprost albo z dobrodziejstwem inwentarza.Przyjęcie spadku wprost oznacza przyjęcie go bez żadnych ograniczeń, w tym ze wszystkimi długami (np. kredytami, pożyczkami, zaległymi opłatami czy kosztami leczenia związanymi z poprzedzającą zgon chorobą). Jeśli spadkodawca był zadłużony na znaczną kwotę pieniędzy przyjęcie spadku wprost może oznaczać dla spadkobiercy utratę własnego majątku.
Z tego względu spadkobierca dysponuje także możliwością przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Powoduje ono ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe do wysokości otrzymanego spadku. Innymi słowy, spadkobierca przyjmujący spadek z dobrodziejstwem inwentarza nic na tym nie straci – może najwyżej nie zarobić.
Należy jednak pamiętać, żeprzyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza nasza odpowiedzialność za długi wyłącznie kwotowo.Oznacza to, że z chwilą przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza jego składniki połączą się w jedną całość z majątkiem osobistym spadkobiercy, a spadkobierca będzie ponosić odpowiedzialność za długi całym swoim majątkiem, ale tylko do kwoty stanowiącej równowartość spadku. Wierzyciele nie muszą wcale zaspokajać swoich roszczeń z tych składników majątku, które uprzednio wchodziły w skład spadku. Jeśli w skład spadku wchodziły np. trudne do sprzedania aktywa takie jak współwłasność nieruchomości wierzyciele mogą dokonać egzekucji łatwiej zbywalnego majątku.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku należy złożyć przed sądem lub notariuszem.Niezłożenie żadnego z powyższych oświadczeń w terminie 6 miesięcy od otwarcia spadku będzie równoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Przepisy dotyczące przyjęcia lub odrzucenia spadku stosuje się odpowiednio do zapisobiercy przyjmującego lub odrzucającego zapis windykacyjny.
Zgodnie z polskim prawem spadkobierca nie ma obowiązku potwierdzania swojego prawa do spadku przed notariuszem czy na drodze sądowej. Do dziedziczenia dochodzi z mocy prawa w momencie jego otwarcia. Toteż postanowienie sądu stwierdzające nabycie spadku, czy akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza wyłącznie potwierdzają stan już istniejący.
Dokumenty te stanowią jednak dowód tego, że dany spadkobierca rzeczywiście jest w posiadaniu praw dawniej przysługujących spadkodawcy, a bez nich skuteczne zarządzanie majątkiem zmarłego jest praktycznie niemożliwe. Bez stwierdzenia nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia nie sposób np. sprzedać odziedziczonej nieruchomości, czy wypłacić pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym spadkodawcy. Toteż ich sporządzenie leży w interesie spadkobiercy.
Stwierdzenie nabycia spadku jak i akt poświadczenia dziedziczenia mają taką samą moc prawną, nie ma więc znaczenia, który z dokumentów zdecydujemy się wyrobić. Decydujący czynnik stanowią zwykle czas oraz koszty ich uzyskania. Uruchomienie postępowania w sprawie stwierdzenia nabycia spadku wymaga złożenia wniosku do właściwego sądu rejonowego, co wiąże się z dość znacznym czasem oczekiwania. Wniosek mogą złożyć nie tylko spadkobiercy lecz każdy kto ma w tym interes – a więc również zapisobiercy, wierzyciele czy osoby, którym należy się zachowek. Należy pamiętać, że postanowienie o nabyciu spadku wyłącznie wskazuje kto jest uprawniony do spadku w jakiej części. Nie rozdziela natomiast poszczególnych składników majątku między spadkobierców.
Uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia trwa o wiele krócej, jednak wymaga obecności wszystkich spadkobierców u notariusza jak również ich zgody co do przysługujących im części spadku. Brak porozumienia między spadkobiercami wiąże się z koniecznością wyboru drogi sądowej. Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia podlega opłacie w wysokości 50 zł (bez znaczenia jest tu wartość spadku). Co więcej konieczna jest zapłata kolejnych 50 zł za sporządzenie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu oraz 100 zł za sporządzenie protokołu poprzedzającego wydanie aktu. Do wszystkich powyższych opłat należy doliczyć podatek VAT w wysokości 22%. Należy też wziąć pod uwagę taksę notarialna za wypisy aktu poświadczenia dziedziczenia, wynoszącą 6 zł za każdą rozpoczętą stronę.
Zgodnie z art. 1022 k.c.„spadkobierca powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z mocy ustawy może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy.”Oznacza to np., że jeżeli spadkobierca znajdujący się w kręgu spadkobierców ustawowych zostanie powołany do dziedziczenia na mocy testamentu obciążonego licznymi poleceniami czy warunkami może odrzucić spadek, a następne przyjąć go z mocy ustawy, bez konieczności spełniania ich. Na rozwiązanie to mogą również zdecydować się spadkobiercy dążący do równego podziału spadku wbrew zapisom testamentowym wykluczającym jednego z nich.
Niepodjęcie decyzji o odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy nie oznacza, że spadkobierca staje się całkowicie pozbawiony ochrony. Zgodnie z art. 1019 k.c. spadkobierca, który na skutek błędu lub groźby złożył oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, albo nie złożył żadnego oświadczenia w terminie może zastosować przepisy dot. wad oświadczenia woli aby uchylić się od skutków prawnych swojego oświadczenia (czy jego braku). Najpopularniejszym błędem, który umożliwia odrzucenie spadku po terminie jest błąd co do składu masy spadkowej polegający na braku wiedzy o rzeczywistym stanie majątku. Tenże brak wiedzy nie może jednak być wywołany brakiem staranności spadkobiercy. W praktyce często zdarza się, że spadkobiercy nie mają wiedzy o rzeczywistych składnikach spadku, ani możliwości ustalenia ich bez wcześniejszego potwierdzenia swoich praw do spadku.
Należy pamiętać, że nie jest możliwe odrzucenie spadku w celu uniemożliwienia własnym wierzycielom zaspokojenia roszczeń. Oznacza to, że jeżeli zadłużony spadkobierca odrzuci spadek pragnąc uniknąć spłacenia długów (które istniały już w momencie otwarcia spadku) jego wierzyciele mogą zgodnie z prawem żądać, aby odrzucenie spadku było w stosunku do nich bezskuteczne.
